Sędzia nie zastępuje biegłego! Granice kontroli raportów o oddziaływaniu przedsięwzięć na środowisko.

Teoria…

Strony postępowań przed naszymi sądami cywilnymi, karnymi czy administracyjnymi niejednokrotnie oczekują, że sędzia będzie wszechwiedzący i  samodzielnie oceni wszelkie dowody, jakie zostaną przedstawione w danej sprawie. Niestety nie jest to możliwe – żeby tego dokonać, sędzia, oprócz ukończenia studiów prawniczych i aplikacji ogólnej (kiedyś sądowej…), musiałby studiować jeszcze na kilkudziesięciu kierunkach studiów (w tym ścisłych, tak „uwielbianych” przez humanistów, jakimi są prawnicy)!

Dlatego też, stworzono instytucję biegłych sądowych (pomijam fakt, że brakuje biegłych w wielu dziedzinach, a wielu spośród wpisanych na listę nie przykłada się do pracy, co wynika m.in. z niskich wynagrodzeń)… W postępowaniu przed sądami administracyjnymi, stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu dowodowym, które stanowią pełniejszą regulację w porównaniu do przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego…

Co to oznacza?

Zgodnie z art. 106 ustawy – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (p.ps.a.), sąd może przeprowadzić dowody uzupełniające z dokumentów, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia wątpliwości i nie przedłuży postępowania, natomiast fakty powszechnie znane bierze pod uwagę nawet bez powołania się przez strony. Tak w skrócie…

Jak podkreślają komentatorzy, celem postępowania dowodowego przeprowadzanego przed sądem administracyjnym nie jest ustalenie stanu faktycznego sprawy, lecz ocena, czy właściwe organy ustaliły stan faktyczny danej sprawy zgodnie z regułami obowiązującymi w procedurze administracyjnej. Art. 106 § 3 p.p.s.a. nie daje podstaw, by żądać przeprowadzenia przed sądem administracyjnym postępowania dowodowego wskazującego na istnienie nowych okoliczności faktycznych, których strona nie podniosła w toku postępowania przed organem administracji. Postępowanie dowodowe przed sądem administracyjnym ma charakter uzupełniający!

… i praktyka

Jakie znaczenie ma to w postępowaniach dotyczących ochrony środowiska? Ogromne! Za przykład może służyć chociażby wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 28 sierpnia 2014 roku (sygn. akt II OSK 495/13). Zdaniem składu orzekającego: sąd nie może samodzielnie dokonywać oceny treści raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, gdyż wymaga to wiedzy specjalistycznej. Ocena sądu odnośnie raportu dotyczyć może tylko tego, czy raport jest kompletny i spójny, czy spełnia wymagania ustawowe. 
              Cóż, postępowanie sądowoadministracyjne jest bardzo sformalizowane…

W wyroku z dnia 1 marca 2013 roku (sygn. akt II OSK 2105/11), NSA podkreślił, że ocena sądu odnośnie raportu dotyczyć może tylko tego, czy raport jest kompletny i spójny, czyli spełnia ustawowe wymagania co do jego zawartości w rozumieniu dyspozycji art. 66 ustawy z 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.  
             Warto również zwrócić uwagę na ogromne znaczenie tezy wyroku NSA z dnia 11 lipca 2013 roku (sygn. akt II OSK 639/13): Raport w postępowaniu o środowiskowe uwarunkowania zgody na realizację przedsięwzięcia jest dowodem prywatnym, lecz o szczególnej mocy dowodowej. Jego szczególny charakter wynika w szczególności z kompleksowej oceny przedsięwzięcia i analizy aspektów technologicznych, prawnych, organizacyjnych i logistycznych jego funkcjonowania w powiązaniu ze sobą.

Jak widać, sądy administracyjne są mocno ograniczone jeśli chodzi o swobodę orzekania. Sędziowie sądów administracyjnych (podobnie jak sędziowie sądów powszechnych) w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom, a sam sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną ale… 
             NSA w wyroku z dnia 17 marca 2011 roku (sygn. akt I OSK 1980/10) zaakcentował uznaną powszechnie (w orzecznictwie i piśmiennictwie) zasadę, wedle której: Sąd, na skutek zaskarżenia aktu lub czynności (bezczynności) organu administracji publicznej, nie przejmuje sprawy administracyjnej do końcowego załatwienia, lecz ma jedynie skontrolować (ocenić) działalność tego organu. Sąd administracyjny nie zastępuje organu administracji publicznej i nie rozstrzyga sprawy administracyjnej. NSA wydał co najmniej kilkadziesiąt podobnych wyroków…

Dlatego, kwestionując zasadność danej inwestycji, jako szkodliwej dla środowiska, już na etapie postępowania administracyjnego przed organem I instancji należy zadbać o swoje prawa (strony/uczestnika postępowania/wnioskodawcy w ramach procedury składania uwag i wniosków w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa), gdyż jak mawiali Rzymianie: Neglegentia culpa est!